2024(e)ko azaroaren 3(a), igandea

BEHARRIZANA SORTU

Agidanez, bizi gareneko hauek ez dira sasoirik onenak euskararentzat; ez, behintzat, erabilerari dagokionez. Iñaki Iurrebasoren tesiari gainbegiratua eman besterik ez dugu euskara egunez egun hiltzen ari dela ikusteko, ezari-ezarian, baina hiltzen. Bitxia da, oso, erakundetu eta ofizialduz geroztik, lehen baino gutxiago erabiltzea euskara. Agian, presentzia handiagotu du lehendik zantzurik ere ez zuen hainbat esparrutan, eta, jakina denez, debekua zuen garaian baino aukera gehiago (izan) du orain jendeak ikasteko, hezkuntzari esker, gehienbat. Baina, dirudienez, eskola edota euskaltegietan ikasten den hori kosta egiten da erabiltzen; balirudike eskolak eta euskaltegiek ez dutela euskaldunik sortzen, euskaradun hutsak baino, tituludun aseptikoak.

Eta, bitartean, erdarak bere tokitxoa hartu du lehen euskararenak baino ez ziren guneetan, nagusiki, transmisioa bermatzen zuen familia-gunean. Izan ere, oraingo familia askotan mestizaia nagusitu da, hau da, bikotekide-guraso erdaldun eta euskaldun bana duten familiak dira, erdarari euskarari besteko protagonismoa emanez etxe barruko egunerokoan, edo, agian, protagonismo handiagoa, euskalduna berez elebiduna izaten baita, erdalduna ez bezala. Halako familietako umeek errazago berenganatzen dute guraso erdaldunaren ama-hizkuntza, erdara, etxetik kanpoko unibertsoan (ere) nagusia(goa) dela konturatuta.

Izan ere, kanpoko unibertso erdaldun horrek sekulako indarra izaten du belaunaldi berrietan. Interneten bidez, egunero-egunero, etxe barruan sartzen zaigu eta, etxekideon arteko ohiko berba ziztrinei gailenduz, ordu asko ematen ditugu erdal pantailen aurrean egunean zehar, ume nahiz gurasook eman ere. Agian horregatik, batek daki, gero eta ohikoagoa izaten da euskaraz egiten dion gurasoari erdaraz erantzutea seme-alabak, eta, maiz, guraso horrek onetsi eta ezertxo ere ez du egiten portaera hori ohitura bihur ez dadin; azkenean, noski, erdara nagusitzen zaion gurasoari ere seme-alabarekiko harremanean, (euskararen) zorioneko transmisioa erabat zapuztuz.

Kontuak kontu, erdara ari da gailentzen bizi-esparru orotan, pertsonalenetik hasi eta kolektiboeneraino, edo alderantziz, kolektiboenetik pertsonaleneraino, berdin dio norabideari. Euskara sustatzeko sortutako Euskal Telebista hura bera ere Erdal Telebista bilakatu dugu, aspalditik. Ditxosozko D ereduak ez ei du euskara-gaitasunik bermatzen gure gazteen artean, eta horietako gehienek ez dute (euskarazko) jarraipenik unibertsitatean, non ingelesa gero eta presenteago dagoen ikasketetan. Oro har, erdal kultura kontsumitzen dugu euskal kultura bailitzan, eta, Lazkao Txikik zioen bezala, erdaraz (edo euskañolez, gehien jota) aritzen gara euskaraz ari garelakoan. Ez dira, preseski, garairik onenak militantismorako, eta dagoeneko ezin da euskararen etorkizuna herritarron borondatearen pentzuan laga. Handira jokatzeko unea iritsi da, ez uste?

 

Gauzak horrela, urrats bat eman beharra dago borondate edo militantziatik harago. Nola edo hala, euskararekiko beharrizana sortzea da alternatiba (bakarra?); erabiltzera behartu gabe, erabiltzeko beharra sortu, alegia. Nola, ordea? Ez da erraza erantzuten.

Garbi dago boterea duen orok aukera gehiago eta handiagoak dituela portaera erabiltzaile hori bultzatzeko. Bereziki, botere politikoaz ari naiz, baina erreferentziazko “botere” soziala ere albo batera utzi gabe. Sekula ez dut ulertu, esaterako, zergatik ez den euskara erabiltzea saritzen, arnasgunetzat jotzen ditugun udalerri eta bestelako guneetan, nagusiki. Eta, saritzeaz ari naizela, ez diot ekonomikoki saritzea soilik, baita, gehienbat, lehentasunezko tratua edo harrera emanez saritzea ere; hau da, euskaratik eta euskaraz egiten den guztia lehenestea. Udalerrian dauden negozioak oro, herriko dendak, taberna eta jatetxeak, edota bestelako zerbitzu pribatuak ere, euskararen presentzia bermatzera akuilatu edo “behartu” daitezke, hain zuzen, herri euskaldun batean ari direlako negozioa egiten. Esaterako, Decathlon bezalako enpresa erraldoi batek euskarari (euskaldunoi) mespretxu egitea legez zuzendu beharra dago. Edo jatetxe bateko menua erdara hutsean iragartzea, edo iragartzen den edozer ere euskaraz (ere) ez egitea zigortzerainoko udal politikak egin litezke, benetako borondatea egonez gero, noski. Baina erosokerian jausiak gara, eta errazagoa ei zaigu onartzea erdaraz denok dakigula eta, beraz, ezin dugula euskara ezarri edo “inposatu”. Izan ere, euskaldunok gero eta barneratuago dugu erdaldun euskalfoboek egozten digutena, hots, euskara dakigunok pribilegiodunak garela eta ezin ditugula eurak bazter utzi euskaraz ez jakiteagatik; non eta hemen, Euskal Herrian, Euskararen Herrian.

Eta herritar xumeok ere badugu geure botere esparrutxoa, noski, non euskara erabiltzera bultza ditzakegun euskaldun kontzientziatu gabeak, behintzat. Finean, jarrera kontua baino ez da. Euskaldun batek erdaraz interpelatzen bagaitu edo guk euskaraz eginda erdaraz erantzuten badigu, ez dugu zertan erdaraz erantzun, edo areago, akaso, erantzun beharrik ere ez genuke. Izan ere, maiz, erdaldun bati euskaraz egitea errespetu falta dela leporatu izan digute, ezta? Baina euskaldun bati, euskaraz ulertu eta jakin arren, erdaraz erantzutea ez al da, ba, benetako errespetu falta? Adibideak ehunka edo milaka aipatu litezke, euskaraz eragiteko egoerak ehunka eta milaka baitira. Nolabait, hainbeste aldarrikatu eta besteri eskatu barik, norberak ekitea da, beharbada, biderik eraginkorrena, bai eta eragingarriena ere. Baina, ezbairik gabe, herritarron esku ezin da horren guztiaren ardura osoa utzi; erakundeek, dagokionak dagokionean, bultzatu behar dute euskararekiko beharrizana, herritarrok berori barneratu eta gehiago(tan) egin dezagun euskaraz.

 

2024(e)ko abuztuaren 11(a), igandea

TRISTEA, OSO.

Ez omen dira garairik onenak Euskararen Herriarentzat; Euskal Herriarentzat, alegia. Euskaldun baten begietatik ikusita (ez euskotar huts batenetatik), edonora begiratua emanda igartzen da euskararen gainbehera. Izan ere, balidurike lehenagoko debekua eta bazterkeria lagungarri zirela euskara gehiago(tan) erabiltzeko (euskaldunon paradoxa). Baina ez, iragan sasoi oro ezin da oraina baina hobea izan, ez dut halako topikorik onetsi nahi, eta horrexegatik nahi dut atzematen dudan egoera hitzotan agertu.

Eta ez naiz epai judizialez eta kanpotiko bestelako eragileez ari. Beroriek ere, jakina, badute zerikusirik euskararen gainbeheran, eta ez makala, baina beste horrenbestekoa ere bada barrutiko eragina, euskaldunok geure hizkuntzarekin dugun jarrera axolagabea edo.

Teorian, inoiz baino “euskaldun” gehiago gara munduan; inoiz baino euskararen aldeko lege eta babes gehiago dugu gaur egun; inoiz baino ordezkari euskaltzale gehiago ditugu erakunde publikoetan; inoiz baino esparru gehiagotan erabil daiteke (erabiltzen ote da?) euskara eguneroko jardunean, eremu berriak euskaldunduz edo. Baina, hala ere, lehendik oso euskaldunak ziren haiek erdaldunduz doaz; kuadrilla euskaldun oso bat berehala moldatzen da kuadrillakide berri baten erdarara; kafea betitik hartzen dugun taberna horretako zerbitzari berriak erdaraz artatzen gaitu eta “gracias” esaten digu kobratzean; eta, tristeena, naturaltasun osoz onartzen dugu eraldaketa hori guztia euskaldunok.

Orain hamarkada batzuk euskara baino entzuten ez zen hainbat herri(xka), auzo, txoko, taberna eta abarretan gero eta erdara gehiago entzuten da, baita euskaldun jendearen ahotik ere. Orain urte batzuk erreferente euskalduntzat genituen batzuk erdaraz entzuten ere hasi gara. Orain urte gutxi oso garbi genituen kontzeptu batzuk (euskaldun eta euskalduntasun, kasu), zalantzatan jartzen dira egun, baita mandatariren baten ahotik ere, zeinek uste baitu Eusko Jaurlaritza berrian denak direla euskaldun, batzuk euskal hiztunak izan ez arren. Eta horrelako hainbat eta hainbat kontutxo gehiago bizi ditugu urtetsuak garenok.

Nolabait, badirudi (euskal) mundu alderantzizko batean gaudela baina eroso eta pozik ere bizi garela errealitate berri honetan: Euskal Herri gero eta folklorikoago honetan. Akulturazioa, asimilazioa, hizkuntz ordezkapena, ukazioa… eta horren guztiaren onarpena, geurea. Euskotarrak denok, euskaldunak gero eta gutxiago.

Tira, aski da!”, ahohandi hutsa edo oso-oso ezkorra naizela esango didazue batek baino gehiagok, baina, hori pentsatzean, emaiozue begiratua zuen inguru “euskaldun” horri eta esadazue zer ikusten duzuen. Agian, ez naiz hain ahozabala. Besterik gabe, horrelakoxea begitantzen zait errealitatea, eta tristea zait, oso.

 

2024(e)ko urtarrilaren 20(a), larunbata

LH, DBH eta BATXILERGOA zikloak dira

Gehienbat gaztetxoei baina hainbat guraso eta irakasleri ere barra-barra entzun ohi diet urlia laugarren LHn (4. LHn), sandia hirugarren DBHn (3. DBHn) edota berendia bigarren batxi(llerrea)n (2. BATXI(LLERrea)n) dabiltzala. Eta, halakoetan, berehala zuzentzeko gogoa ematen badit ere, normalean ez dut ezer esaten, lankide lagun batek dioenez, nahikoa baitute euskaraz behintzat esatea, eta zuzentzeak erdarara jotzera bultza ditzake. Dena dela, hiru multzo horietako batek zuzen erabiliz gero, agian gainerako biek ere zuzen lerabilkete, ezta?

Kontua da “garrentasuna” euskaraz ondo adieraztea kostatzen zaigula euskaldunoi, antza. Horra hor zer-nolako kaka-nahastea dugun hamarkadekin, eta zenbatetan entzuten dugun “larogeigarren hamarkada (80. hamarkada)”, esaterako, “laurogeiko hamarkada (80ko hamarkada)” behar lukeenean. Dirudienez, irakaskuntzako zikloekin ere beste horrenbeste gertatzen zaigu, eta, erdararen eraginez edo ez, gero eta maizago entzuten dira halako molde desegokiak.

Bada, goiburuan esanda bezala, Lehen Hezkuntza (LH), Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza (DBH) eta Batxilergoa zikloak dira, eta, beraz, ezin zaie garrentasunik aplikatu, haietako bakoitza bat eta bakarra baita, nahiz eta hirurek ere hainbat ikasturte biltzen dituzten beren baitan. Hortaz, nola esan edo idatzi behar ditugu beroriek? Honatx:

TXARTO edo GAIZKI

ONDO edo ONGI

L E H E N    H E Z K U N T Z A

1. LH

Lehenengo LH

LH1 / LH-1

LHko 1.a

2. LH

Bigarren LH

LH2 / LH-2

LHko 2.a

3. LH

Hirugarren LH

LH3 / LH-3

LHko 3.a

4. LH

Laugarren LH

LH4 / LH-4

LHko 4.a

5. LH

Bosgarren LH

LH5 / LH-5

LHko 5.a

6. LH

Seigarren LH

LH6 / LH-6

LHko 6.a

D E R R I G O R R E Z K O    B I G A R R E N    H E Z K U N T Z A

1. DBH

Lehenengo DBH

DBH1 / DBH-1

DBHko 1.a

2. DBH

Bigarren DBH

DBH2 / DBH-2

DBHko 2.a

3. DBH

Hirugarren DBH

DBH3 / DBH-3

DBHko 3.a

4. DBH

Laugarren DBH

DBH4 / DBH-4

DBHko 4.a

B A T X I L E R G O A

1. BATXI

Lehenengo batxilerra

BATXI1 / BATXI-1

Batxilergoko 1.a

2. BATXI

Bigarren batxilerra

BATXI2 / BATXI-2

Batxilergoko 2.a

Bidenabar, batxilerra eta batxilergoa ez dira guztizko sinonimoak. Izan ere, batxilergoa nolabait batxilerrez osatua dago, beroriek norbanakoak baitira, ikasleak eurak, eta batez ere batxilergoa da zikloa; nolanahi ere, bi-biak L bakar batez idatziak.

Hau da, esate baterako, ez dugu esan behar “Jon bigarren batxilerrean dabil”, “Zaloak hirugarren DBHa amaitu du” edo “June bigarren LHko ikaslea da”, baizik eta “Jon batxilergoko bigarrenean dabil / Jon BATXI-2n dabil”, “Zaloak DBHko hirugarrena amaitu du / Zaloak DBH-3 amaitu du” eta “June LHko bigarren mailako ikaslea da / June LH-2ko ikaslea da”.

Irakaskuntzan maisu-maistrek eta irakasleek zuzen erabiliz gero, ikasleek eurek, baita gurasoek ere, zuzen erabiliko dute, ziur.