HARREMANA(K)

Betitik, euskara ikasten hasi nintzenetik, arreta berezia hartu izan dit euskarazko (zenbait) hitzen sortzeak berak; izan ere, askotan, hitz batek bere baitan beste hainbat hitz gordetzen ditu eta horien arteko harremanak sortzen du hitz hori. Horrexek eman izan dit atentzioa.

Horrelako berba asko daude (lar, aukeran), baina bereziki batek, bere esanahiagatik edo, ematen dio zentzua diodan honi; HARREMAN hitzaz ari naiz, hain zuzen. HARTU eta EMAN eleen arteko konbinazioak sortzen duen HARREMAN hitzak euskaradunon eta euskararen arteko erlazioa azaltzen baitu, hein handi batean.

 

Garbi dago harreman batean ezinbestekoak d(ir)ela hartzea zein ematea, bestela, ez baitago harremanik. Jakina, biak ala biak ez dira proportzio berean izaten ezein harremanetan, batzuetan, hartu bainoago eman egiten delako, eta, bestetzuetan (gehienetan, nire ustez), askoz gehiago hartzen delako eman baino. Nolabait, harreman perfektua liteke proportzio berean hartu eta ematen deneko hori, baina, egia esanda, desorekatuak izan ohi dira harremanak, nik uste. 

Gakoa da zenbaterainokoa den (des)proportzio hori. Hau da, zer ehunekotan finkatzen den hartzearen eta ematearen arteko elkarbizitza hori; elkarbizitza baita, azken finean, harreman oro. Eta ehuneko jakin batetik gorako (des)proportzioa denean, harremana bukatutzat ematen da, eten egiten da, desegin, amaitu (bestek jar ditzala ehuneko matematikoak, nik ez). Normalean, gutxien jasotzen duenak, hots, berak eman baino askoz ere gutxiago jasotzen duenak, eteten du erlazioa, baina gerta daiteke, eta gertatu egiten da, gutxien ematen duenak ere amaitu nahi izatea harreman hori, eta horrexegatik, hain zuzen, gero eta gutxiago ematea. Gizakion arteko harreman orotan gertatzen da hori, eta, horrela, (des)proportzioaren araberako harremanez harreman bizitzen goaz, harremanak sortuz eta eutsiz/amaituz. 

Bada, euskaradunok euskararekin dugun harremanean ere beste horrenbeste gertatzen da, nire ustez. Bizi garen Euskal Herri diglosiko honetan badakigu, jakin, euskara ez dela ezinbestekoa bizitzeko (zentzu praktikoaz ari naiz, ez sentimentalaz), eta, hortaz, geuk erabakitzen dugu zenbateko harremana dugun euskararekin. Batzuk euskaraz sortu (munduratu) eta bizitza guztian harekin harreman estu eta proportziodun batean bizi dira, non euskaratik jasotzen duten beste ematen baitiote euskarari eurek ere (horiek omen dira “benetako” euskaldunak); beste batzuek, euskaraz sortu arren, muzin egiten diote euskarak ematen dien guztiari eta harremana albait arinen bukatzea bilatzen dute; beste zenbaitek, erdaraz jaiota, halako hurbilpen bat egiten dute euskarazko komunitatera, baina, arrazoiak arrazoi, ez diote euskarari ematen euskarak eurei ematen dien adina (edo, akaso, alderantziz, ez dakit) eta porrot egiten du euren arteko harremanak; badira, ordea, erdaraz jaio arren, hurbildu baino gehiago, erabateko murgiltzea egiten dutenak euskarazko komunitatean, harreman orekatua eta iraunkorra lortuz; eta, era berean, badira murgiltze trinkoa egin arren, euskal komunitatean arrotz sentitu, edo onartuak ez, eta arrakastarik gabeko aldi baterako harremana baino izaten ez dutenak. Tira, botikan bezala, nahi beste harreman mota topa litezke euskararen eta euskaradunon artean, ezta? 

Nik neuk, oraingoz, ez dizu(e)t esango, irakurle, zer-nolako harremana dudan euskararekin. Aurretik, baina, zuei galdetu nahi dizuet zuenaz, eta HARTU-EMAN binomioaren arteko proportzioaz hausnarketa egiteko proposatu. Pentsatu serio, birritan edo gehiagotan, ezer erantzun aurretik.

EUSKA(RA)(L)DUNA, BETI AITZAKIATAN.

Gaur arratsean, telefonoz, Twitterren txiokatu ditudanak bilduko ditut hona, ZUZEU orainkarian "Euskararen gibelatzeaz" irakurritakoan.

Hona hemen zortzi txio laburrok:

1) Arrazoi du Gabi Oyharzabalek dioenean hemen, Hego Euskal Herrian, eta bereziki EAEn, beti aitzakiak ditugula besteri egozteko euskara gibelatzearen erantzukizuna.

2) Eragozpenak eragozpen, euskara legezkoa da hemen, lanpostu publikoetan lan egiteko eskakizunetako bat, eta, Euskararen Legearen (koofizialtasunaren) 40 bat urteren bueltan, asko eta asko gara euskara(z) ikasi eta bizitzeko (benetako) gaitasuna dugunok.

3) Hala ere, edozein aitzakia erabiltzen dugu, egunero, uneoro, gaztelaniaren mundu erakargarri eta txundigarrian murgiltzeko. Eta GU maiestatikoa darabildanean, ez dut esan nahi denok berdin jokatzen dugunik, denok euskarari eta, hortaz, Euskal Herriari traizio egiten diogunik.

4) Badakit, bai, euskaradun huts nahiz euskaldun zintzo askotxo dagoela, zaudetela edo gaudela, baina nabarmenegiak begitantzen zaizkit bestelakoak, erdarara jauzi egiteko ia aitzakiarik ere behar ez dutenak.

5) Izan ere, nik egunero-egunero entzuten ditut euskaldunak euren artean gaztelaniaz berbetan; maiz, niri inoizkotan eta bakarka euskaraz egiten didaten euska(ra)(l)dunak (?).

6) Batzuetan, eta ez gutxitan, pentsatu izan dut hobe litekeela, lehengo garaietan bezala, euskarak (benetako) jazarpena eta debekua jasan beharko balu, horrela behintzat, euskal kontzientzia, akaso, berriro piztuko bailitzateke eta horrek, nonbait, koherentziaz jokatzera animatuko gintuzke.

7) Tira, barkaidazue, euskaldun txiolari zintzook, baina arrats txarra pairatzen ari naiz zentzu horretan, enegarrenez, semeen entrenamendu orduan nahiz osteko ohiko garagardo dastaketan: zenbat eta zenbat 'euskaldun' erdaraz egiten!

8) Eta ni, zer ondo txokotxo honetan, bazter, bakarrik. Umeak hartu eta etxera noa, zazpiak jotzeko dira eta.

EUSKAL AKULTURAZIOA

Betitik pentsatu izan dut “akulturizazioa” terminoa bazela, eta gaztelaniaz “aculturización” zela, baina oker ibili naiz, antza. Euskal Wikipediara jota, izan ere, erraz topatu dut “akulturazio” kontzeptua; gaztelaniazko “aculturación” delakoa. Eta, labur esanda, zera esan nahi du akulturazioak: “Gizaki bat edo giza talde bat, berezko kultura (gutxitua edo menderatua) galduta, beste kultura (nagusiago edo menderatzaile) batez jabetzea da akulturazioa; hots, kultura menderatua edo gutxitua dutenak kultura menderatzailera edo nagusira egokitzea, horren eragile behinenetako bat kolonizazioa izanik.”

Bada, Wikipediako definizio biak irakurrita, bistakoa da biotako zein den lehenagokoa, zein datorren zeinetatik, zein den sortua eta zein itzulia. Hots, zein den hizkuntza menderatzailea eta zein menderatua; akulturatzailea eta akulturatua, bestela esanda.

Bada, esango nuke euskal akulturazioa abian dela aspalditik, eta berori agerikoa dela gizartearen arlo gehientsuenetan (guztietan ez esatearren). Euskaradunok, esaterako, euskaldun izanda edo gabe, egunerokoan pairatzen dugun kontua da akulturazioa, eta, hein handi batean, aktiboki esku hartzen aritzen gara akulturatze prozesuan, egunean-egunean, eskuzabaltasunez esku hartuta, gainera. Bestela, eman dezagun begiratua gure ingurura egun arrunt batean, eta kontura gaitezen erdarak eta erdal kulturak azpiratuta, xurgatuta, janda bizi garela eguneko ordu askotan zehar, egunero.

Nabarmena da, kasu, zer hedabide hautatzen dugun informatzeko, entretenitzeko edo komunikatzeko. Nonbait irakurria dudanez, telebista-katerik ikusienak ei dira, Hego Euskal Herrian, Espainiako Telecinco edota LaSexta, eta beste horrenbeste gertatuko da, nik uste, Iparraldean Frantziako kateekin; era berean, diotenez, Radio Euskadi entzuten dugu gehien irratietan, edo Onda Vasca; El Correo-Diario Vasco, Deia edota Gara irakurtzen dugu batez ere egunkarien artetik; Interneteko nabigatzailea bera erdaraz daukagu gehienok, eta, zer esanik ez, erdarazko webguneetan sartzen gara gehienetan; Whatsapp erabiltzen dugu gehienbat, nahiz eta euskaraz konfiguratzeko aukerarik eman ez, Telegramek (ez) bezala. Eta abar.

Zirkunstantzia horrek, ohitura horiek guztiek, zalantzarik gabe, eragin ukaezina dute akulturazioa gauzatzean, uneoroko arrastoa uzten baitigute hizkuntz portaeran ere, dela lanean, lagunartean edota familiaren baitan ere bai. Gero eta erdara gehiago entzuten da euskaldu(nen) aho(e)tatik eta, euskaraz aritzean ere, gero eta erdal lexiko gehiago ekartzen dugu euskarara. Kultur erreferentziatzat jotzen ditugu erdal kulturarenak, estatu frantses eta espainiarreko lekuak, ohiturak, aktoreak, ardoak eta abar bertokotzat emanez, geureak bailiran.

Eta euskal akulturazioa gauzatzen ari den honetan, geure buruari galdetu beharko genioke zertan ari garen, zer egiten dugun: aurre egin eta, nolabait esatearren, geure burua defendatu, ala kezka handirik gabe erdal kultura eta hizkuntzetara egokitzen ari gara, eroso, gustura eta geure eginez? Euskaldun bakoitzak erantzun diezaiola galdera horri, nahi duen hizkuntzan erantzun ere.

Kontua da oraintsu irakurri ditudala Harkaitz Canoren honako hitzok: “Iruditzen zait kolonizaturik bizi garela, kulturalki kolonizaturik, eta gainera gustura gaudela kulturalki kolonizaturik, baina ez gaude prest onartzeko gustura gaudela kulturalki kolonizaturik.” Eta, atoan, zera pentsatu dut, erabat ados nagoela Harkaitzekin: euska(ra)(l)dunok akulturatuta gaude, erdaraz bizi gara, gustura asko, eta geuk zokoratzen dugu euskara, baina ez gaude prest onartzeko oso gustura bizi garela erdaraz, akulturatuta. Horixe da nire erantzuna.