ZERGATIK EZ DUGU EUSKARAZ EGITEN?

Aspaldi honetan, nahikoa zabaldu da ondoko tesi orokor hau: gero eta euskal herritar gehiagok daki euskaraz, baina, halaber, gero eta gutxiago erabiltzen da euskara. Hau da, ezagutzak eta erabilerak ez dute biek ere gora egiten, edo ez, behintzat, hein berean. Eta, horren harira, halako kezka bat piztu da sare sozialetan, oro har, eta euskalgintzaren eremu zehatzetan, batik bat. Euskaraldia dugu kezka orokor horren aurreko erantzunik behinena, nolabait esatearren.

Bada, “zergatik” horri erantzun nahian jesarri naiz teklatuaren aurrean oporren atariko egun eguzkitsu-euritsu-trumoitsu honetan, eta, balizko erantzunak ematean, euskaldun guztiak inplikatu nahi nituzke; horretarako, GU pluraleko pertsona erabiliko dut, nork bere burua errazago identifika dezan hurbilen sumatzen d(it)uen erantzun zehatz bat(zu)ekin. Hau da, zergatik ez dugu euskaldunok (guk, baita zuk eta biok ere) euskaraz egiten? Tira, hiruzpalau (galdera-)erantzun bururatzen zaizkit, atoan.

Arrazoiak asko eta askotarikoak izan daitezke, noski. Gutako bakoitzari egingo baliote galdera hori, ziur naiz erantzule adina erantzun emango genituzkeela, baina, orobat, erantzun komun batzuk ere bai; hau da, erantzun erraz eta erabiliegi horiek ere badira, gutako edonork sakoneko erantzun hausnartu bat ematea ekiditeko darabiltzanak, beti “balio” izaten duten erantzunak: inguruan inork ez dakielako edo erabiltzen ez duelako, kuadrillako baten batek jakin ez eta harenganako errespetuagatik, inon artatzean lehenengo hitza beti erdaraz zuzentzen didatelako… Betiere, besteren errua izan ohi da guk euskaraz ezin egitea, ezta? Edo, ia beti, halako erantzunen bat pentsatu izan dugu geure buruari galdera hori egindakoan: zergatik ez dut euskaraz egiten?

Euskara gutxi dakigulako?

Euskara(z) gutxi edo eskas jakitea izango da, ziurrenik, euskaldun askoren arrazoi nagusia euskaraz ez egiteko. Gu euskaraz sortuak izan nahiz euskara ikasiak izan, ezin ahantzi euskara hizkuntza gutxitua dela eta, hortaz, normalizatu gabea oraindik ere. Horrek berekin dakar, gizarte aldakor honen edozein funtzio betetzean, euskaldunok (zaharrek zein berriok) halako gabeziak edukitzea funtziook euskaraz gauzatu nahi izatean, eta, erdaraz ere badakigunez, erraz asko pasatzen gara erdarara ziurgabetasun kutsu bat sumatu orduko. Erdara, jakina, hizkuntza normalizatua dugu gizarteko funtzio guzti-guztietan; beraz, euskarak sortzen digun ziurgabetasun hori ziurtasun bihurtzeko, erremintarik erabilerrazen eta ohikoena izaten zaigu erdara. Gustatu edo ez, onartu beharra dugu euskaldun gehientsuenok (denok ez esatearren) analfabeto funtzionalak garela. Erdaraz ere halakoxeak gara, ziurrenik, baina erdarak duen normalizazio-mailak normaltasunez eta ziurtasunez jardutera garamatza hizkuntza horretan; gaztelaniaz Hegoaldean, eta frantsesez Iparraldean.

Nik neuk, egia esanda, ez dut inor ezagutzen, ez eta euskaltzale militanterik militanteena ere, larritasun egoera batean erdara salbazio gisa baliatzen ez duenik. Ohar gaitezen, esaterako, gure kutxa edo banketxeko leihatilan egon eta operazio garrantzitsuren bat egin behar dugunean, zeinen erraz jotzen dugun erdarara, ez erratzekotan; zenbakiak eta sosak ditugunean eskuartean, akabo militantzia. Edo “hil ala biziko” dokumenturen bat irakurri edo erredaktatu nahi/behar dugunean, berdin gertatzen zaigu; gutako zenbatek dauzkagu, adibidez, gure jabetzen (etxe, lursail, ibilgailu eta abarren) eskriturak, salerosketa-agiriak edo dena delako dokumentazioa euskaraz? Ez naiz ausartzen balizko portzentaje bat ere esatera.

Aukerarik ez dugulako?

Beste arrazoietako bat, maiz entzun ohi duguna, zera da: euskaldunak egin egin nahi du euskaraz, baina, askotan, ez du eskura egin nahi duen hori euskaraz egiteko aukerarik. Aukera, esku(r)a eta euskara; bai, eskuara(z) erranen lukete Pirinioetatik gorako euskaldunek. Eta gure esku dagoela ihardetsiko lukete Auñamendietatik beherako euskaltzaleenek; alegia, benetan egin nahi duenak egin egin dezakeela. Baina, tira, badakigu txuri guztiak ez direla irin.

Egia da borondatea dela baldintzarik lehenen eta ezinbestekoena, ezina ekinez egiten dela, baina badakigu, jakin, euskaldunok ohiko kontsumo asko ezin ditugula euskaraz egin. Joan gaitezen edozein egunetan zinema-areto batera eta azter dezagun zer-nolako eskaintza dugun euskaraz, esaterako. Egia esanda, edozein kontsumo mota egiteko orduan, gero eta eskaintza zabalagoa dago euskaraz, baina gabeziak ere handi-handiak dira, tokiaren eta unearen arabera, gehienbat. Maiz, zorigaitzez, eskaintzen zaigun unean eta tokian ez dugu ahal beste kontsumitzen, eta, eskaintzarik ez dugun lekuan eta momentuan, ordea, kontsumitu nahi izaten dugu; nahia eta ahala beti elkarren eskutik ez doazelako seinale, ezta?

Hipokrita hutsak garelako?

Euskaldunak ez omen du bere hitza jaten. Gaztelaniaz, behintzat, maiz entzuna dugu “palabra de vasco” delako hori. Esan eta izan, alegia. Baina irudipena dut gizarte gero eta mestizo eta globalago honetan “euskal(dun) hitzik” askorik ez dagoela jada. Erran nahi baitut, agian hutsak ez, baina hipokrita samarrak bagarela euskaldun asko eta asko, sudurpean dugula indarra eta esaten dugun hori, usu, ez dugula gauzatzen. Euskara maite dugula diogu, baina, aukera izan arren, ez dugu euskaraz egiten; euskara gure hizkuntza dela diogu, baina besterena erabiltzen dugu maizago “gurea” baino; “euskaraz bizi nahi dut” aldarrikatzen dugu, paparreko itsaskinak edota elastikoak jantzita, baina aukerarik txikienean erdaraz bizi dugu bizitza; ahoa bizi eta belarriak prest agertzen ditugu euskaraz datorren udagoieneko 11 egunerako, baina urtearen gainerakoa erdaraz egiten dugu, hein handi batean behintzat; nahiak adierazten ditugu euskaraz, baina erdaraz gozatzen ditugu bizipenak.

Euskaldunak nahasian bizi gara erdaldunekin batera, erdaldunen artean, euskaratik eta euskaraz baina erdaratik eta erdaraz ere bai. Bakoitzak jakingo du zer neurritan batean ala bestean gehiago, baina horretarako zergatiak, gehienetan, pertsonalak izaten dira, norberaren tokian tokiko eta unean uneko erabakiak. Eta, gehienetan barik gehiegitan, irudipena dut sozialak balira bezala zuritzen edo justifikatzen ditugula norberaren hautu pertsonal horiek. 

Laburbilduz, zera esan nahi dut: batzuetan, euskaldunok aukera handirik gabeko analfabeto hipokrita samarrak garela pentsatzen dut. Baina lasai, irakurle, batzuetan baino ez dut hala pentsatzen; gehienetan, nire euskalduntasun falta bestek egiten didan jazarpen linguistiko kulturalaren ondorio dela pentsatzen dut neuk ere, zuk bezala.