Agidanez, bizi gareneko hauek ez dira sasoirik onenak euskararentzat;
ez, behintzat, erabilerari dagokionez. Iñaki Iurrebasoren tesiari
gainbegiratua eman besterik ez dugu euskara egunez egun hiltzen ari
dela ikusteko, ezari-ezarian, baina hiltzen. Bitxia da, oso,
erakundetu eta ofizialduz geroztik, lehen baino gutxiago erabiltzea
euskara. Agian, presentzia handiagotu du lehendik zantzurik ere ez
zuen hainbat esparrutan, eta, jakina denez, debekua zuen garaian
baino aukera gehiago (izan) du orain jendeak ikasteko,
hezkuntzari esker, gehienbat. Baina, dirudienez, eskola edota
euskaltegietan ikasten den hori kosta egiten da erabiltzen;
balirudike eskolak eta euskaltegiek ez dutela euskaldunik sortzen,
euskaradun hutsak baino, tituludun aseptikoak.
Eta, bitartean, erdarak bere tokitxoa hartu du lehen euskararenak
baino ez ziren guneetan, nagusiki, transmisioa bermatzen zuen
familia-gunean. Izan ere, oraingo familia askotan mestizaia nagusitu
da, hau da, bikotekide-guraso erdaldun eta euskaldun bana duten
familiak dira, erdarari euskarari besteko protagonismoa emanez etxe
barruko egunerokoan, edo, agian, protagonismo handiagoa, euskalduna
berez elebiduna izaten baita, erdalduna ez bezala. Halako familietako
umeek errazago berenganatzen dute guraso erdaldunaren ama-hizkuntza,
erdara, etxetik kanpoko unibertsoan (ere) nagusia(goa) dela
konturatuta.
Izan ere, kanpoko unibertso erdaldun horrek sekulako indarra izaten
du belaunaldi berrietan. Interneten bidez, egunero-egunero, etxe
barruan sartzen zaigu eta, etxekideon arteko ohiko berba ziztrinei
gailenduz, ordu asko ematen ditugu erdal pantailen aurrean egunean
zehar, ume nahiz gurasook eman ere. Agian horregatik, batek daki,
gero eta ohikoagoa izaten da euskaraz egiten dion gurasoari erdaraz
erantzutea seme-alabak, eta, maiz, guraso horrek onetsi eta ezertxo
ere ez du egiten portaera hori ohitura bihur ez dadin; azkenean,
noski, erdara nagusitzen zaion gurasoari ere seme-alabarekiko
harremanean, (euskararen) zorioneko transmisioa erabat
zapuztuz.
Kontuak kontu, erdara ari da gailentzen bizi-esparru orotan,
pertsonalenetik hasi eta kolektiboeneraino, edo alderantziz,
kolektiboenetik pertsonaleneraino, berdin dio norabideari. Euskara
sustatzeko sortutako Euskal Telebista hura bera ere Erdal Telebista
bilakatu dugu, aspalditik. Ditxosozko D ereduak ez ei du
euskara-gaitasunik bermatzen gure gazteen artean, eta horietako
gehienek ez dute (euskarazko) jarraipenik unibertsitatean, non
ingelesa gero eta presenteago dagoen ikasketetan. Oro har, erdal
kultura kontsumitzen dugu euskal kultura bailitzan, eta, Lazkao
Txikik zioen bezala, erdaraz (edo euskañolez, gehien jota)
aritzen gara euskaraz ari garelakoan. Ez dira, preseski, garairik
onenak militantismorako, eta dagoeneko ezin da euskararen etorkizuna
herritarron borondatearen pentzuan laga. Handira jokatzeko unea
iritsi da, ez uste?

Gauzak horrela, urrats bat eman beharra dago borondate edo
militantziatik harago. Nola edo hala, euskararekiko beharrizana
sortzea da alternatiba (bakarra?); erabiltzera behartu
gabe, erabiltzeko beharra sortu, alegia. Nola, ordea? Ez da
erraza erantzuten.
Garbi dago boterea duen orok aukera gehiago eta handiagoak dituela
portaera erabiltzaile hori bultzatzeko. Bereziki, botere politikoaz
ari naiz, baina erreferentziazko “botere” soziala ere albo batera
utzi gabe. Sekula ez dut ulertu, esaterako, zergatik ez den euskara
erabiltzea saritzen, arnasgunetzat jotzen ditugun udalerri eta
bestelako guneetan, nagusiki. Eta, saritzeaz ari naizela, ez diot
ekonomikoki saritzea soilik, baita, gehienbat, lehentasunezko tratua
edo harrera emanez saritzea ere; hau da, euskaratik eta euskaraz
egiten den guztia lehenestea. Udalerrian dauden negozioak oro,
herriko dendak, taberna eta jatetxeak, edota bestelako zerbitzu
pribatuak ere, euskararen presentzia bermatzera akuilatu edo
“behartu” daitezke, hain zuzen, herri euskaldun batean ari
direlako negozioa egiten. Esaterako, Decathlon bezalako enpresa
erraldoi batek euskarari (euskaldunoi) mespretxu egitea legez
zuzendu beharra dago. Edo jatetxe bateko menua erdara hutsean
iragartzea, edo iragartzen den edozer ere euskaraz (ere) ez
egitea zigortzerainoko udal politikak egin litezke, benetako
borondatea egonez gero, noski. Baina erosokerian jausiak gara, eta
errazagoa ei zaigu onartzea erdaraz denok dakigula eta, beraz, ezin
dugula euskara ezarri edo “inposatu”. Izan ere, euskaldunok gero
eta barneratuago dugu erdaldun euskalfoboek egozten digutena, hots,
euskara dakigunok pribilegiodunak garela eta ezin ditugula eurak
bazter utzi euskaraz ez jakiteagatik; non eta hemen, Euskal Herrian,
Euskararen Herrian.
Eta herritar xumeok ere badugu geure botere esparrutxoa, noski, non
euskara erabiltzera bultza ditzakegun euskaldun kontzientziatu
gabeak, behintzat. Finean, jarrera kontua baino ez da. Euskaldun
batek erdaraz interpelatzen bagaitu edo guk euskaraz eginda erdaraz
erantzuten badigu, ez dugu zertan erdaraz erantzun, edo areago,
akaso, erantzun beharrik ere ez genuke. Izan ere, maiz, erdaldun bati
euskaraz egitea errespetu falta dela leporatu izan digute, ezta?
Baina euskaldun bati, euskaraz ulertu eta jakin arren, erdaraz
erantzutea ez al da, ba, benetako errespetu falta? Adibideak ehunka
edo milaka aipatu litezke, euskaraz eragiteko egoerak ehunka eta
milaka baitira. Nolabait, hainbeste aldarrikatu eta besteri eskatu
barik, norberak ekitea da, beharbada, biderik eraginkorrena, bai eta
eragingarriena ere. Baina, ezbairik gabe, herritarron esku ezin da
horren guztiaren ardura osoa utzi; erakundeek, dagokionak
dagokionean, bultzatu behar dute euskararekiko beharrizana,
herritarrok berori barneratu eta gehiago(tan) egin dezagun euskaraz.