BEHARRIZANA SORTU

Agidanez, bizi gareneko hauek ez dira sasoirik onenak euskararentzat; ez, behintzat, erabilerari dagokionez. Iñaki Iurrebasoren tesiari gainbegiratua eman besterik ez dugu euskara egunez egun hiltzen ari dela ikusteko, ezari-ezarian, baina hiltzen. Bitxia da, oso, erakundetu eta ofizialduz geroztik, lehen baino gutxiago erabiltzea euskara. Agian, presentzia handiagotu du lehendik zantzurik ere ez zuen hainbat esparrutan, eta, jakina denez, debekua zuen garaian baino aukera gehiago (izan) du orain jendeak ikasteko, hezkuntzari esker, gehienbat. Baina, dirudienez, eskola edota euskaltegietan ikasten den hori kosta egiten da erabiltzen; balirudike eskolak eta euskaltegiek ez dutela euskaldunik sortzen, euskaradun hutsak baino, tituludun aseptikoak.

Eta, bitartean, erdarak bere tokitxoa hartu du lehen euskararenak baino ez ziren guneetan, nagusiki, transmisioa bermatzen zuen familia-gunean. Izan ere, oraingo familia askotan mestizaia nagusitu da, hau da, bikotekide-guraso erdaldun eta euskaldun bana duten familiak dira, erdarari euskarari besteko protagonismoa emanez etxe barruko egunerokoan, edo, agian, protagonismo handiagoa, euskalduna berez elebiduna izaten baita, erdalduna ez bezala. Halako familietako umeek errazago berenganatzen dute guraso erdaldunaren ama-hizkuntza, erdara, etxetik kanpoko unibertsoan (ere) nagusia(goa) dela konturatuta.

Izan ere, kanpoko unibertso erdaldun horrek sekulako indarra izaten du belaunaldi berrietan. Interneten bidez, egunero-egunero, etxe barruan sartzen zaigu eta, etxekideon arteko ohiko berba ziztrinei gailenduz, ordu asko ematen ditugu erdal pantailen aurrean egunean zehar, ume nahiz gurasook eman ere. Agian horregatik, batek daki, gero eta ohikoagoa izaten da euskaraz egiten dion gurasoari erdaraz erantzutea seme-alabak, eta, maiz, guraso horrek onetsi eta ezertxo ere ez du egiten portaera hori ohitura bihur ez dadin; azkenean, noski, erdara nagusitzen zaion gurasoari ere seme-alabarekiko harremanean, (euskararen) zorioneko transmisioa erabat zapuztuz.

Kontuak kontu, erdara ari da gailentzen bizi-esparru orotan, pertsonalenetik hasi eta kolektiboeneraino, edo alderantziz, kolektiboenetik pertsonaleneraino, berdin dio norabideari. Euskara sustatzeko sortutako Euskal Telebista hura bera ere Erdal Telebista bilakatu dugu, aspalditik. Ditxosozko D ereduak ez ei du euskara-gaitasunik bermatzen gure gazteen artean, eta horietako gehienek ez dute (euskarazko) jarraipenik unibertsitatean, non ingelesa gero eta presenteago dagoen ikasketetan. Oro har, erdal kultura kontsumitzen dugu euskal kultura bailitzan, eta, Lazkao Txikik zioen bezala, erdaraz (edo euskañolez, gehien jota) aritzen gara euskaraz ari garelakoan. Ez dira, preseski, garairik onenak militantismorako, eta dagoeneko ezin da euskararen etorkizuna herritarron borondatearen pentzuan laga. Handira jokatzeko unea iritsi da, ez uste?

 

Gauzak horrela, urrats bat eman beharra dago borondate edo militantziatik harago. Nola edo hala, euskararekiko beharrizana sortzea da alternatiba (bakarra?); erabiltzera behartu gabe, erabiltzeko beharra sortu, alegia. Nola, ordea? Ez da erraza erantzuten.

Garbi dago boterea duen orok aukera gehiago eta handiagoak dituela portaera erabiltzaile hori bultzatzeko. Bereziki, botere politikoaz ari naiz, baina erreferentziazko “botere” soziala ere albo batera utzi gabe. Sekula ez dut ulertu, esaterako, zergatik ez den euskara erabiltzea saritzen, arnasgunetzat jotzen ditugun udalerri eta bestelako guneetan, nagusiki. Eta, saritzeaz ari naizela, ez diot ekonomikoki saritzea soilik, baita, gehienbat, lehentasunezko tratua edo harrera emanez saritzea ere; hau da, euskaratik eta euskaraz egiten den guztia lehenestea. Udalerrian dauden negozioak oro, herriko dendak, taberna eta jatetxeak, edota bestelako zerbitzu pribatuak ere, euskararen presentzia bermatzera akuilatu edo “behartu” daitezke, hain zuzen, herri euskaldun batean ari direlako negozioa egiten. Esaterako, Decathlon bezalako enpresa erraldoi batek euskarari (euskaldunoi) mespretxu egitea legez zuzendu beharra dago. Edo jatetxe bateko menua erdara hutsean iragartzea, edo iragartzen den edozer ere euskaraz (ere) ez egitea zigortzerainoko udal politikak egin litezke, benetako borondatea egonez gero, noski. Baina erosokerian jausiak gara, eta errazagoa ei zaigu onartzea erdaraz denok dakigula eta, beraz, ezin dugula euskara ezarri edo “inposatu”. Izan ere, euskaldunok gero eta barneratuago dugu erdaldun euskalfoboek egozten digutena, hots, euskara dakigunok pribilegiodunak garela eta ezin ditugula eurak bazter utzi euskaraz ez jakiteagatik; non eta hemen, Euskal Herrian, Euskararen Herrian.

Eta herritar xumeok ere badugu geure botere esparrutxoa, noski, non euskara erabiltzera bultza ditzakegun euskaldun kontzientziatu gabeak, behintzat. Finean, jarrera kontua baino ez da. Euskaldun batek erdaraz interpelatzen bagaitu edo guk euskaraz eginda erdaraz erantzuten badigu, ez dugu zertan erdaraz erantzun, edo areago, akaso, erantzun beharrik ere ez genuke. Izan ere, maiz, erdaldun bati euskaraz egitea errespetu falta dela leporatu izan digute, ezta? Baina euskaldun bati, euskaraz ulertu eta jakin arren, erdaraz erantzutea ez al da, ba, benetako errespetu falta? Adibideak ehunka edo milaka aipatu litezke, euskaraz eragiteko egoerak ehunka eta milaka baitira. Nolabait, hainbeste aldarrikatu eta besteri eskatu barik, norberak ekitea da, beharbada, biderik eraginkorrena, bai eta eragingarriena ere. Baina, ezbairik gabe, herritarron esku ezin da horren guztiaren ardura osoa utzi; erakundeek, dagokionak dagokionean, bultzatu behar dute euskararekiko beharrizana, herritarrok berori barneratu eta gehiago(tan) egin dezagun euskaraz.

 

TRISTEA, OSO.

Ez omen dira garairik onenak Euskararen Herriarentzat; Euskal Herriarentzat, alegia. Euskaldun baten begietatik ikusita (ez euskotar huts batenetatik), edonora begiratua emanda igartzen da euskararen gainbehera. Izan ere, balidurike lehenagoko debekua eta bazterkeria lagungarri zirela euskara gehiago(tan) erabiltzeko (euskaldunon paradoxa). Baina ez, iragan sasoi oro ezin da oraina baina hobea izan, ez dut halako topikorik onetsi nahi, eta horrexegatik nahi dut atzematen dudan egoera hitzotan agertu.

Eta ez naiz epai judizialez eta kanpotiko bestelako eragileez ari. Beroriek ere, jakina, badute zerikusirik euskararen gainbeheran, eta ez makala, baina beste horrenbestekoa ere bada barrutiko eragina, euskaldunok geure hizkuntzarekin dugun jarrera axolagabea edo.

Teorian, inoiz baino “euskaldun” gehiago gara munduan; inoiz baino euskararen aldeko lege eta babes gehiago dugu gaur egun; inoiz baino ordezkari euskaltzale gehiago ditugu erakunde publikoetan; inoiz baino esparru gehiagotan erabil daiteke (erabiltzen ote da?) euskara eguneroko jardunean, eremu berriak euskaldunduz edo. Baina, hala ere, lehendik oso euskaldunak ziren haiek erdaldunduz doaz; kuadrilla euskaldun oso bat berehala moldatzen da kuadrillakide berri baten erdarara; kafea betitik hartzen dugun taberna horretako zerbitzari berriak erdaraz artatzen gaitu eta “gracias” esaten digu kobratzean; eta, tristeena, naturaltasun osoz onartzen dugu eraldaketa hori guztia euskaldunok.

Orain hamarkada batzuk euskara baino entzuten ez zen hainbat herri(xka), auzo, txoko, taberna eta abarretan gero eta erdara gehiago entzuten da, baita euskaldun jendearen ahotik ere. Orain urte batzuk erreferente euskalduntzat genituen batzuk erdaraz entzuten ere hasi gara. Orain urte gutxi oso garbi genituen kontzeptu batzuk (euskaldun eta euskalduntasun, kasu), zalantzatan jartzen dira egun, baita mandatariren baten ahotik ere, zeinek uste baitu Eusko Jaurlaritza berrian denak direla euskaldun, batzuk euskal hiztunak izan ez arren. Eta horrelako hainbat eta hainbat kontutxo gehiago bizi ditugu urtetsuak garenok.

Nolabait, badirudi (euskal) mundu alderantzizko batean gaudela baina eroso eta pozik ere bizi garela errealitate berri honetan: Euskal Herri gero eta folklorikoago honetan. Akulturazioa, asimilazioa, hizkuntz ordezkapena, ukazioa… eta horren guztiaren onarpena, geurea. Euskotarrak denok, euskaldunak gero eta gutxiago.

“Tira, aski da!”, ahohandi hutsa edo oso-oso ezkorra naizela esango didazue batek baino gehiagok, baina, hori pentsatzean, emaiozue begiratua zuen inguru “euskaldun” horri eta esadazue zer ikusten duzuen. Agian, ez naiz hain ahozabala. Besterik gabe, horrelakoxea begitantzen zait errealitatea, eta tristea zait, oso.

 

LH, DBH eta BATXILERGOA zikloak dira

Gehienbat gaztetxoei baina hainbat guraso eta irakasleri ere barra-barra entzun ohi diet urlia laugarren LHn (4. LHn), sandia hirugarren DBHn (3. DBHn) edota berendia bigarren batxi(llerrea)n (2. BATXI(LLERrea)n) dabiltzala. Eta, halakoetan, berehala zuzentzeko gogoa ematen badit ere, normalean ez dut ezer esaten, lankide lagun batek dioenez, nahikoa baitute euskaraz behintzat esatea, eta zuzentzeak erdarara jotzera bultza ditzake. Dena dela, hiru multzo horietako batek zuzen erabiliz gero, agian gainerako biek ere zuzen lerabilkete, ezta?

Kontua da “garrentasuna” euskaraz ondo adieraztea kostatzen zaigula euskaldunoi, antza. Horra hor zer-nolako kaka-nahastea dugun hamarkadekin, eta zenbatetan entzuten dugun “larogeigarren hamarkada (80. hamarkada)”, esaterako, “laurogeiko hamarkada (80ko hamarkada)” behar lukeenean. Dirudienez, irakaskuntzako zikloekin ere beste horrenbeste gertatzen zaigu, eta, erdararen eraginez edo ez, gero eta maizago entzuten dira halako molde desegokiak.

Bada, goiburuan esanda bezala, Lehen Hezkuntza (LH), Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza (DBH) eta Batxilergoa zikloak dira, eta, beraz, ezin zaie garrentasunik aplikatu, haietako bakoitza bat eta bakarra baita, nahiz eta hirurek ere hainbat ikasturte biltzen dituzten beren baitan. Hortaz, nola esan edo idatzi behar ditugu beroriek? Honatx:

TXARTO edo GAIZKI		ONDO edo ONGI
L E H E N    H E Z K U N T Z A
1. LH	Lehenengo LH	LH1 / LH-1	LHko 1.a
2. LH	Bigarren LH	LH2 / LH-2	LHko 2.a
3. LH	Hirugarren LH	LH3 / LH-3	LHko 3.a
4. LH	Laugarren LH	LH4 / LH-4	LHko 4.a
5. LH	Bosgarren LH	LH5 / LH-5	LHko 5.a
6. LH	Seigarren LH	LH6 / LH-6	LHko 6.a
D E R R I G O R R E Z K O    B I G A R R E N    H E Z K U N T Z A
1. DBH	Lehenengo DBH	DBH1 / DBH-1	DBHko 1.a
2. DBH	Bigarren DBH	DBH2 / DBH-2	DBHko 2.a
3. DBH	Hirugarren DBH	DBH3 / DBH-3	DBHko 3.a
4. DBH	Laugarren DBH	DBH4 / DBH-4	DBHko 4.a
B A T X I L E R G O A
1. BATXI	Lehenengo batxilerra	BATXI1 / BATXI-1	Batxilergoko 1.a
2. BATXI	Bigarren batxilerra	BATXI2 / BATXI-2	Batxilergoko 2.a

Bidenabar, batxilerra eta batxilergoa ez dira guztizko sinonimoak. Izan ere, batxilergoa nolabait batxilerrez osatua dago, beroriek norbanakoak baitira, ikasleak eurak, eta batez ere batxilergoa da zikloa; nolanahi ere, bi-biak L bakar batez idatziak.

Hau da, esate baterako, ez dugu esan behar “Jon bigarren batxilerrean dabil”, “Zaloak hirugarren DBHa amaitu du” edo “June bigarren LHko ikaslea da”, baizik eta “Jon batxilergoko bigarrenean dabil / Jon BATXI-2n dabil”, “Zaloak DBHko hirugarrena amaitu du / Zaloak DBH-3 amaitu du” eta “June LHko bigarren mailako ikaslea da / June LH-2ko ikaslea da”.

Irakaskuntzan maisu-maistrek eta irakasleek zuzen erabiliz gero, ikasleek eurek, baita gurasoek ere, zuzen erabiliko dute, ziur.

BADAFLIPAT

Gaur, Twitterren idatzi dudan txio-hari txiki bat dakart hona:

Egunotan, eskola publikoko irakasle izateko oposizioak (ez oposaketak!) burutzen ari dira Bilbo aldean. Tribunaletan aztertzaile dabilen lagun batek esan didanez, azterketari askotxok gaztelaniaz egiten dute beren lanaren defentsa, eskuratu nahi duten lanpostua euskaraz bada ere.

Lagunak, aztertzaile lanera deitua izan aurretik, ez zekien ezer aukera horretaz; protesta egin du, baina "lankideek" argitu diote hala dela, euskubide osoa dutela erdaraz egiteko, eta ezin dutela horren kontra ezer egin.

Laguna, urte gutxian erretiroa hartuko duena, guztiz asaldatuta dabil egunotan, beraren ordezko izango direnen profil linguistikoa ikusita, datozen belaunaldiek maisu-maistra izango dituztenei entzunda, gure ondorengo jendarteak heziketa euskaraz jasoko ote duen kezkatuta...

Eta, horren guztiaren mukuru, datorren astean, euskara orduak murriztuko dituen hezkuntza lege berriari oniritzia emango diote Eusko Legebiltzarrean.

Euskarak jai du. Lagunak badaflipa. Neuk ere badaflipat. Eta zuk, txiolari euskaldun euskaltzale horrek, zuk badaflipazu?

NERABE(AR)EN TRA(D)IZIOA

Gaur egun, 2023. urtea apurka-apurka isurtzen ari zaigun honetan, aukera asko eta askotarikoak daude euskaldun izateko; euskaldun sortzeko ere bai. Ez, agian, Euskal Herri osoan, baina bai bertako lurralde, eskualde, udalerri edo auzo askotan.

Gainera, ez gara gutxi garai batean erdaldun jaio, ahal bezain ongi geure burua euskaldundu eta, egun, euskaraz albait gehien bizitzen ahalegintzen garenok. Jokabide horren gakoetako bat, noski, (gure) ondorengoei euskalduntasuna opari egitea da, arbasoek guri egin ezin izan zigutena; hau da, eurekin euskaraz egin, euskaraz eskolaratu eta aukera ona ematea gune euskaldunean hezi eta hazi daitezen. Bestela esanda, euskaldun izateko parada ezin hobea eskaintzea.

Garaiok, ordea, bestela jokatzera bultzatzen dituztela, gaituztela, dirudi. Adin batetik aurrera (gazteegitatik, nire ustez) oso ohikoa izaten da erdarara jotzea, bai betiko lagun euskaldunen artean, bai eskolaz kanpoko kirol-jardueretan edota eskola-ikastol(et)ako jolastoki nahiz karrajuetan (baita ikasgelan bertan ere, hainbatetan). Eta, jakina, norberaren seme-alabak ez daude ohikotasun (ohikeria?) horretatik at.

Ziurrenik arrazoi askotarikoak izango dira jokaera horren abiapuntu: “erdaraz egiten didate-eta”, “gure gustuko musika erdaraz da batez ere”, “nagusi gehienek ere erdaraz egiten dute euren artean”, “Instagramen-eta inork ez du euskaraz egiten”… Halako zenbat eta zenbatetan entzun behar izaten dizkiegun gure nerabetxoei! Eta, bai, arrazoi dute, hori guztia egia baita, baina, beste alde batetik, bada beste maila bat, maila hurbilago edo pertsonalago bat, non tradizioz euskaraz baino ez duten egin orain arte, eta arriskua dago maila horretan ere (lagun-minen artean, anai-arreben artean…) erdararako jauzia ematekoa.

Gaur, erdaraz harrapatu dut hamahiru urteko semea bere kinto-lagun euskaldun batzuekin. Txiki-txikitatiko lagunak dira, orain arteko bizitza labur bezain trinkoa euskaraz eman dutenak euren artean, eta, bat-batean, gaztelaniaz jardutea erabaki dute; “erabaki” edo. Nolabait, euskal(dun) tradizioari erdal(dun) traizioa egin diote, jakitun izan barik, agian, baina egin egin diote.

Tarte batez behatzen ibili naiz euren erdal jarduna, eurak konturatu gabe, tabernako terraza batean garagardo bat dastatzeak eman didan babes ezkututik. Eta, gutxira, nire presentziaz jabetu eta hurreratu egin zait semea agurtzera, lagunak atzean utzita. Nik ohiko lasaitasunez hartu dut beraren etorrera, agurtu eta galderaren batzuk eginda, zertan zebiltzan-eta, baina erdara gorrian dena. Semea harritu eta, “zer?”, “zer?” batzuk bota ostean erdaraz segitzen nuela ikusita, larritu ere egin da une batez. Zera esan diot, “no, como he visto que ya ni con los amigos hablas en vascuence, te hablo en español, por si no me entendías bien en vasco…” eta, bekozkoa zimurtu eta haserre antzean, biratu eta lagunengana abiatu da ostera ere.

Geroago, gauean, etxean geundela, aipatu ere ez da egin arratsaldeko jazoera, eta normaltasunez jardun dugu gure artean, euskaraz, betiko moduan, tradizioak agintzen digun moduan. Baina traizioa ere hor egon da, eta badakit (gero eta) gehiagotan egongo dela, badagoela, hainbat eta hainbat egoeratan. Ez dakit, ordea, ondo jokatu dudan gaurkoan, ez eta etorriko diren beste horietan zelan jokatu beharko dudan ere. Zer egin dezaket? Senak esango dit, akaso.

IKURRIN

Bitxia da ikurrina niretzat. Ez zait bereziki bitxia iruditzen, ez deritzot bitxi(a), alegia, baina bitxia da, niretzat.

Lehenengo begiratu batean, behintzat, zalantzagarria gertatzen zaigu haren idazkera euskaldunoi; gutako gutxik daki hitzaren azkeneko -a hori ez dela organikoa, artikulua dela, eta azken duen kontsonantea ez dela –ñ-, -n- baizik. Hau da, ez dela ikurriña bat esan edo idatzi behar, ikurrin bat baino.

Polemikoa ere ba omen da haren sorrera. Asmatutako (eta hainbatek dioenez ezarrarazi edo inposatutako) euskal ikurra omen. Agidanez, Britainia Handiko banderaren kopia hutsa da, Sabin eta Luis izeneko euskal naziozale anaiek asmatua. Eta, egun, geurea baino ez ei da ikurrina; Euskal Herriko ikurrina, Euskadikoa, EAEkoa... Baina Espainiakoa, Frantziakoa edota Alemaniakoa banderak dira, ez ikurrinak; ezta Nafarroakoa ere.

Nik neuk ez dut inoiz ikurrinik eduki. Bakar bat ere ez. Ez dut inoiz bizkarrean ikurrinik eroan, ez naiz inoiz batean bildu, ez eta airean bat astindu ere. Ez dut halakorik gogoan, behintzat. Agian gazte-gaztetan Athleticek azken liga edo kopa hura irabazi eta herrikideekin batera animatu eta harrera egitean bai, ez dakit, baina ez dut uste. Ez daukat ezer ikurrinaren kontra, ez pentsa, baina ez naiz inoiz banderazale edo ikurzale izan. Eta paparrean ere ez dut uste inoiz bat itsatsirik eraman dudanik agerian. Garai batean, Amnistiaren aldeko pin eta eransgailuak bai, baita antinuklear eta Euskal Herrian Euskarazekoak ere, eta agian tartean ikurrinen bat azalduko zen, noski, baina ikurrina bera eta berez, ez.

Kontua da igaran egunotan Frantziako Tourra igaro dela herritik, eta semeak halako bat ekarri du etxera; ikurrin bat, alegia. Poz-pozik heldu da etxera bere nerabean, ikurrina eskuan. Lagunekin joan da txirrindulariak karraderan pasatzen ikustera eta, auto batetik edo, berak esanda, ikurrinak banatzen ibili dira. Berak eta lagunek bana hartu eta astintzeari ekin diote txirrindulariak pasatzeaz bat; ondo pasatu dute, disfrutatu egin dute, antza.

“Euskaraz animatu dituzue?”, galdetu diot nik. Eta “guk bai” erantzun berak. Eta erantzun horretan igarri diot zertxobait gehiago esan nahi izan duela “guk bai” horrekin; hau da, erdararik ere entzun dela (eta euskara baino dezente gehiago, esango nuke nik) ikurrinak astintzen zituztenen ahotatik.

Gerora, Tourra Hego Euskal Herritik abiatu eta Ipar Euskal Herria zeharkatu ostean, etapa bana irabazi dute bi euskal txirrindularik, eta komeriak ikusi eta irakurri ahal izan ditut sarean, Tourrak berak Espainiako bandera lehenengo, eta ikurrina gero, “ezarri” dielako webgunean. Eta afera horrexek ekarri nau teklatura oraingoan, semearena ere gogora ekarrita. Izan ere, hain da handia ikurrei diegun gurtza, eta, aldi berean, hain txikia begitantzen zait hizkuntzari diogun atxikimendua. Bilgarriaren eta edukiaren arteko betiereko harreman gatazkatsua, nonbait.

Tira, bejondeiela Pello Bilbao eta Ion Izagirre txirrindulari euskaldun handiei, eta eskerrik asko euskara podiumaren gainera eraman izanagatik.

ERREFERENTEAK

Ezinbestekoak izan ohi dira erreferenteak edonorentzat. Betidanik, norbaiten lorratza jarraitu izan dugu geure garapenean, geure egunerokoan, eta, nahiz eta batzuetan (edo askotan) sortzaile sentitu, badakigu sormen-lan horren atzean erreferentzia asko izaten direla, ditugula, gu geu garenaz harago. 

Erreferente horiek izaten ditugu guk, norbanakook, baina baita komunitate eta kolektiboek ere. Eta, nola ez, gure komunitateak, euskaldunon komunitateak ere badu halakorik; euskaraz ederto abesten duen artista hau edo hura; kirolen batean edo bestean nabarmendu eta jendaurreko adierazpenak (ia) beti euskaraz egiten dituen hori; edo, esaterako, hedabideen munduan euskara hutsez aritzen diren kazetari edota esatari horiek ere bai. Denek ere beren egitekoa euskaraz gauzatzeari esker bihurtu ditugu geure erreferente.

Jendaurrean elebidun, euskaraz nahiz erdaraz, jarduten duten horiek, ordea, ezin izan euskaldunon erreferenteak, gure hizkuntza gutxitu eta ahulean besteren ele hegemoniko eta indartsuan adina egiteak ezin baititzake erreferentziatzat jo. Izan ere, badakigu jakin elebitasunak, orain eta hemen, euskara txiki eta zokoratuaren kaltetan egiten duela, eta erdara handi eta nagusien mesedetan. Hamaika adibide ditugu non erdaldun bakar batek berera makurrarazi dituen hainbat euskaldun, eta adibiderik bat ere ez, berriz, euskaldun bakar batek zenbait erdaldun euskarara erakarri dituenarenik; kuadrillak, lan-batzarrak, eskola-jolastokiak… asko eta asko dira horren erakusgarri, tamalez.

Horregatik guztiagatik, oso premiazkoa da euskaldun erreferenteak egotea, gure hizkuntza zanpatuari prestigio eta adorea emango diotenak. Gogoan dut, esaterako, Oinatz Bengoetxeak pilota profesionalari agur esan zionekoa, den-dena euskaraz jardunda eta erdaldunei “muchas gracias” bota zienekoa. Oso adierazgarria izan zen, niretzat behintzat, hala jokatzea, nolabaiteko mezu euskaltzalea bidali nahi izan baitzigun euskaldunoi, ez uste?

Beste (balizko) euskaldun euskaltzale batzuek, ostera, bestelako jokaera izan dute, eta, (balizko) proiekzio (ekonomiko) handiago baten peskizan, euskara zokoratu eta erdarari eman nahi izan diote lehentasuna; Euskal Herriko Ikastolen elkarteko lehendakaria den Koldo Tellituk, adibidez, bere lehenengo eleberria gaztelaniaz idatzita. Tira, nik neuk nekez ulertuko nuke Xabier Euzkitze batek, euskal erreferente bat aipatzearren, bat-batean erdaraz aritzeari ekingo balio mikrofonoaren aurrean, edozein litekeelarik ere jokabide horren proiekzioa. Nekez ere ulertu nuenez Asier Odriozola filologo-kazetariaren lana EiTB-1etik EiTB-2ra igarotzea, berak zuen euskaldun jantziaren irudia erabat zapuztuz.

Baina, eta amaitze aldera, euskaldunok erreferenterik behar badugu inon, politikagintzan behar ditugu. Aspaldion, badirudi bertoko politikaririk euskaltzaleenek ere erdaraz defendatu nahi dutela gure idiosinkrasia, erdaraz egin behar dutela euskararen alde, erdaraz aldarrikatzen dutela gure naziotasuna. Eta, erdaraz ez bada, elebidun, “berdintasunez” tratatuz euskara eta erdara, hizkuntza bi-biak ere berdinak bailiran. Baina ez, euskaldunok badakigu euskara eta erdarak (gurean, gaztelania eta frantsesa) ezin direla parekatu, eta gure ordezkari euskaldun eta euskaltzaleenek ere ez badute euskara lehenesten, zer espero dezakegu eurengandik? Nolatan emango diegu botoa gure erreferente izan nahi ez duten politikari erdaldunei?

Hauteskundeak ditugu aurton. Bejondeigula!