OSAKIDETZAK (ere) MARKATUTA?

Agidanez, Osakidetzak euskaldunok markatu egin nahi gaitu identifikazio eskumuturretan, baldin eta aurretik euskaraz artatuak izatea aukeratu badugu. Hori izan da bertako hizkuntz politika dagitenen azken burutapena: euskaldunak seinalatzea, fitxatzea (E batez, nonbait).

Aspaldian, euskara (ia) legez kanpokoa zelarik, geuk markatzen genuen geure burua, paparrean EHEren eranskailua edo jarrita, hartara, euskalduna nor zen eta harekin euskaraz egin zitekeela jakiteko. Oraindik ere, nahi duenak, noski, egin egin dezake, norbera librea baita bere eta Euskal Herriaren euskalduntasuna nahi bezala aldarrikatzeko.

Garaiak zertxobait aldatu dira, ordea, eta, egun, berrogeitaka urteren buruan, esan dezagun euskara ere hizkuntza ofiziala dela (gaztelaniarekin batera, gurean) eta, beraz, erakunde publikoek euskaraz artatu behar gaituzte, guk hala nahi izanez gero. Horretarako baliabideak bermatu beharra dute erakundeok (Osakidetzak ez ezik beste edozeinek ere), eta, aldian-aldian, izapideren bat egitera edo zerbitzuren bat jasotzera goazenean, geuk erabakiko dugu zer hizkuntzatan egin edo jaso izapide edo zerbitzu hori. Horrelaxe xedatzen du legeak, baina badakigu ez dela betetzen, euskararen eta euskaldunon kaltetan, noski.

Nik euskaraz arta nazaten nahi baldin dut, ez dut zertan hainbat denboraz aurretiaz esan, unean bertan erabakiko baitut zer hizkuntzatan egingo dudan hau edo bestea, eta Administrazio publikoak gai izan behar du orduantxe artatzeko nik aukeratu dudan hizkuntzan. Eta, are gutxiago, ez dut zertan etiketa edo marka bat eroan behar, ez eskumuturrean ez inon, euskaraz badakidala aurretik jakinarazteko. Zergatik, baina?

Zergatik ez ote zaio marka hori ez dakienari ezartzen? Zergatik bai euskaldunoi, hain zuzen, hizkuntza ofizial biak dakizkigunoi? Arazoa ez baikara bi-bietan moldatzen garenok, ezpada bietako batean huts egiten duena, ala ez? Bada, irudipena dut euskaldunok estigmatizatu nahi gaituztela, non eta gure erakunde publikoetan, arazoa gu geu bagina bezala.

Benetan bereizketa (ez bereizkeria) egin nahi bada hobeto artatze aldera, bikoitz dezatela Administrazioa bera, erdarazko eta euskarazko zerbitzu banatan, bata bestetik bereiz, eta horrela, behintzat, arinago ere artatuko gintuzkete, ilara luzerik eta itxarote-zerrendarik pairatu beharrik gabe.

Eta, amaitzeko, baten batek pentsa dezake laster abiatuko den Euskaraldian ere horrexetara bultzatzen gaituztela, geure burua markatzera, ezta? Bai, ba! Baina bakoitzak erabakiko du zer egin, ezein erakunde publikok ezer ezarri gabe. Nik neuk, esaterako, ez dut paparrean ezelako txaparik eramango, eta euskaraz jardungo dut, nahi dudanean eta nahi dudalako, egunero legez. Hortaz, Osakidetzak (ere) ez dut markatzerik nahi, naturaltasunez euskalduntzat hartzea baizik. Hainbeste eskatzea al da?

DEZEPZIOA

Hiztegian bila ibili naiz erdarazko decepción nola esan. Elhuyarrek, esaterako, “desengainu” eta “etsipen” ere badakartza, “dezepzio” horrez gain. Baina, tira, nik bestelako esanahi batekin lotu izan dut beti ETSIPEN euskarazko hitza, eta, erdarazko DESENGAINUren eta DEZEPZIOren artean hautatzekotan, ba, hurbilago ikusi dut DEZEPZIOa DECEPCIÓNetik.

Kontua da horixe sentitzen dudala, maiz sentitu ere, Euskal Herriarekin dudan harremanean. Ez da oraingo bat-bateko sentipena, ez, Euskal Herria lehenengoz ezagutu eta handik gutxira hasitako sentitze hazkor bat izan da beti, jadanik lau bat hamarkadatan luzatuz doana. Balidurike betiereko sentipen hori izan beharko dudala aspaldi apopilo hartu ninduen herri euskaldunarekin; ezen, ezeren aurretik, zilegi bekit esatea Euskal Herria diodanean Euskararen Herriaz ari naizela, noski.

Erabat erdaldun sortu nintzen orain ia sei hamarraldi, eskualde guztiz erdaldun bateko herri, auzo eta familia zeharo erdaldunean. Bizitzaren bigarren hamarteari ekin orduko, ordea, euskaraz bizi zen mundu oso bat bazela deskubritzeko parada izan nuen, eta, garaiko egoera soziopolitikoak bultzatuta edo, bertan murgiltzeko erabakia hartu nuen. Laurogeiko hamarkada zen eta, haren erdirako, garbi nuen zera, Euskal Herrian biziko banintzen, euskaraz egin beharko nuela. Orduantxe hasi nintzen euskarazko bizimoduan murgildu nahian, euskara(z) ikasi eta, aukera nuen bakoitzean, euskara(z) bizitzen, erabiltzen. Eta gaurdaino: oraindik ere ari naiz, bai, ikasi eta ikasi, beraren baitan bizi guran.

Ez da erraza, baina, euskaraz bizitzea, nahiz eta, teorian, euskara bera legezkoa eta ofiziala izan, hemen behintzat, EAEn, egun eta betitik bizi naizen Euskal Herriaren zati honetan. Teorian, inoiz baino gehiagok dakigu euskaraz, eta, teorian betiere, inoiz baino gehiago, gehiagotan eta gehiagorekin egin dezakegu euskara(z). Euskaldun berriok, erdaraz sortu eta gerora euskara(z) ikasi dugunok alegia, dagoeneko gehiago omen gara berezko euskaldunak baino; beroriek ere, euskaldun zaharrak alegia, inoizkorik formatuenak ei dira gaur egun euskaraz, gehientsuenak alfabetatu eta ikasiak. Beraz, baldintza ezin hobeetan gaude euskaraz egiteko, bizitzeko, ezta?

Bada, badirudi ezetz. Eta hortxe hasten da, hasi da, hasi zen, nire dezepzioa. Itxurakerian, euskaldunon azalkerian. Sudurpean indarra, aho handitik aldarrikatzen dugu geure euskalduntasuna, eta aho txikitik, ostera, eroso eta pozarren bizi gara erdaraz, erdal kulturak eta bizimoduak arras irentsita. Hau da, oro har, hipokrita hutsak gara euskaldunak. Esan esaten dugu, bai, euskarak egiten gaituela euskaldun, baina gero eta onartuago dugu “euskaldun” hitza euskal herritarrak izendatzeko; gero eta ohikoagoa da (zaigu) entzutea berdin-berdin izan daitekeela bat euskaldun euskaraz jakinda edo jakin barik ere; gero eta maizago entzuten da gaztelania eta frantsesa ere badirela euskara bezain bertoko hizkuntzak, geure-geureak; eta, noski, premisa horien karietara, gero eta euskaldun gehiago aritzen gara erdaraz, gehiagotan eta gehiagorekin, baita eta bereziki geure artean ere.

Atzo izan zen, enegarrenez izan ere, El Aberri Eguna. Gure hipokrisiaren alardea egiteko egun egokienetako bat, ziur: aldarrikapenetan, erdara nagusi. Eta nor bere aldetik, noski, gehiegi nahasten baldin bagara, agian, geure izana galdu liteke eta.

Tira, zer egingo zaio, ba? Neure psikolasto bat, beste bat gehiago, izango da akaso. Sinetsita nago, ordea, beste hamaika halako izango ditudala laster, beste hamaika egunez gutxienez, euskaldun, euskaradun, euskarahaldun, euskotar edo dena delako euskal herritarrok itxurakerietan murgilduta, elkar mugitu nahian-edo, denak elkarrekin, elkar hartuta, elkarri eraginez, baina katamaloa kendu ez eta gehiegi nahasi gabe, badaezpada ere, ez ote dugun geure esentzia galduko…